Άρθρο Δήμητρας Τσαντίδου στο 32ο τεύχος ΜΕΛΙΑΜΑ/ ΕΚΕΜ, Άνοιξη- Καλοκαίρι 2020.
Το ηλιακό φως αποτελεί μια σημαντική πηγή ενέργειας και ζωής για τον άνθρωπο και τον πλανήτη. Η δράση του πολλαπλή τόσο στις βιολογικές διαδικασίες του οργανισμού, όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Η συνεχής, αλόγιστη, όμως, έκθεση επιφέρει σταδιακά και σε βάθος χρόνου σημαντικές, αθροιστικές αλλοιώσεις.
Ως φωτογήρανση ορίζεται η πρόωρη γήρανση του δέρματος, η οποία προκαλείται από την επαναλαμβανόμενη, χρόνια έκθεση στη UV ακτινοβολία, πρωτίστως από τον ήλιο, αλλά και από τεχνητές πηγές (π.χ. solarium κ.α.). Η ακτινοβολία UVA– υπεύθυνη για τη φωτογήρανση- διεισδύει στις εσωτερικές στιβάδες της επιδερμίδας και προξενεί συσσωρευτικά στο χρόνο οξειδωτικές αλλοιώσεις στους ιστούς και στα κύτταρα με τη δημιουργία ελευθέρων ριζών.
Η μέτρια έκθεση στον ήλιο έχει ευεργετικές συνέπειες στο δέρμα και στον οργανισμό:
- Διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος στο χόριο, συνεπώς αυξάνεται η οξυγόνωση, αυξάνοντας παράλληλα το σχηματισμό της αιμοσφαιρίνης, ενώ μειώνει την αρτηριακή πίεση.
- Ενεργοποιεί την προβιταμίνη 7-δεϋδροχοληστερόλη που βρίσκεται στην επιδερμίδα και τη μετατρέπει σε βιταμίνη D3 ή φυσική βιταμίνη D.
- Αυξάνει την παραγωγή της μελανίνης (μελανινογένεση) στην οποία οφείλεται το μαύρισμα της επιδερμίδας, δηλαδή η φυσική της προστασία έναντι της ακτινοβολίας.
- Προκαλεί πάχυνση της κεράτινης στιβάδας της επιδερμίδας – το δέρμα γίνεται πιο ανθεκτικό στα ηλιακά εγκαύματα.
- Έχει ευεργετική επίδραση σε ορισμένες δερματικές ασθένειες, όπως η ψωρίαση.
- Μειώνει την ευαισθησία σε διάφορες δερματικές μολύνσεις, λόγω της ξήρανσης της επιφάνειας του δέρματος.
Υπάρχουν παράμετροι που καθορίζουν το βαθμό της ωφελιμότητας της έκθεσης του σώματος στον ήλιο, όπως είναι η διάρκεια και η συχνότητα της έκθεσης, η ένταση του ηλιακού φωτός και η ευαισθησία του ατόμου. Ωστόσο, η αντοχή του δέρματος στις εξωτερικές επιθέσεις ποικίλλει ανάλογα με το πάχος του, την απόχρωσή του και την κατάσταση της υγείας του. Επίσης και το χρώμα του δέρματος που εξαρτάται από τη φυλή, την πυκνότητα της μελανίνης, την αιμάτωση και την ποσότητα του υποδόριου λίπους, επηρεάζει την αντοχή του δέρματος.
Ο ήλιος… αλλιώς
Η φωτογήρανση οφείλεται σε μη ελεγχόμενη υπεροξείδωση στο δέρμα, η οποία προκαλείται από τη δημιουργία ελευθέρων ριζών κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης των φωτονίων της UV ακτινοβολίας με τα μοριακά συστατικά του δέρματος (πρωτεΐνες, λιπίδια κ.α.), διαταράσσοντας την ακεραιότητα των κυτταρικών μεμβρανών. Οι ακτίνες UVA είναι εκείνες κυρίως που ευθύνονται για τη φωτογήρανση. Οδηγούν στην άμεση μελάγχρωση με μία ένταση 25-30 joules/cm2, δηλαδή 800 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της UVB που απαιτείται για να ξεκινήσει η διαδικασία του μαυρίσματος.
Κατά τη φωτογήρανση το δέρμα εμφανίζεται χαλαρό, ξηρό και τραχύ με μελαγχρωματικές βλάβες (φακίδες, κηλίδες, πανάδες), έχει ανώμαλη επιφάνεια από τις περιοχές ατροφίας και υπερπλασίας, χάνει την ελαστικότητά του, παρουσιάζει ευρυαγγείες, λεπτές γραμμές και βαθιές ρυτίδες. Μορφολογικά παρατηρείται αταξία στην αρχιτεκτονική διάταξη των κυττάρων της επιδερμίδας, τα οποία είναι λιγότερα και μικρότερα με αποτέλεσμα τη λέπτυνσή της και η οποία γίνεται ξηρή, χωρίς λάμψη και ανίκανη να συγκρατήσει τα αποθέματα νερού για ενυδάτωση. Η ελάττωση των αγγείων, καθώς και των κολλαγόνων και ελαστικών ινών και η ανάπτυξη παθολογικού ελαστικού ιστού (ελάστωση) ευθύνονται για τη χαλάρωση, την απώλεια ελαστικότητας και την ανάπτυξη ρυτίδων.
Οι ανοιχτόχρωμες επιδερμίδες εμφανίζουν πιο έντονα τα σημάδια της φωτογήρανσης, ενώ τα πιο σκούρα δέρματα περιορίζονται στην εμφάνιση ρυτίδων και θαμπής όψης. Με τη μακρόχρονη έκθεση στον ήλιο το δέρμα χάνει την ικανότητά του να επαναδομείται, ενώ οι βλάβες συναθροίζονται. Οι αλλοιώσεις, λόγω της υπερέκθεσης, εμφανίζονται συνήθως στα εκτεθειμένα μέρη του σώματος, όπως ο λαιμός, το πρόσωπο, ο αυχένας και τα άκρα (όταν δεν πρόκειται για ολική έκθεση- π.χ. ηλιοθεραπεία). Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο αποτελεί την αιτία για την εμφάνιση δερματοπαθειών και δερματικού καρκίνου.
Πρόπολη vs ακτινοβολία
Η πρόπολη είναι ένα από τα προϊόντα της κυψέλης που έχει χρησιμοποιηθεί στην παραδοσιακή ιατρική για τις αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές της ιδιότητες. Έρευνες στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας φανέρωσαν τη δυναμική της τοπικής εφαρμογής αιθανολικού εκχυλίσματος από πρόπολη (διαλύματα 10-200mg/kg) που εφαρμόστηκαν τοπικά στο δέρμα ποντικιών κι έπειτα οι περιοχές ακτινοβολήθηκαν στα 290-400 nm. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πρόπολη προστάτεψε σημαντικά το δέρμα από οιδήματα εγκαύματων και από την υπεροξείδωση των λιπιδίων. Παράλληλα, μειώθηκαν τα επίπεδα παραγόντων φωτο-ανοσοκαταστολής και της οξυγενάσης της αίμης. Συμπερασματικά, διαπιστώθηκε ότι η πρόπολη μπορεί να διατηρεί ισχυρά ωφέλιμες, προστατευτικές ιδιότητες έναντι των φωτο-βλαβών και της ανάπτυξης του δερματικού καρκίνου στους ανθρώπους.
Βασιλική άμυνα
Τα τελευταία χρόνια ο βασιλικός πολτός χρησιμοποιείται ευρέως στην κοσμητολογία για την περιποίηση και τη φροντίδα της υγείας και της ομορφιάς. Η μοναδική σύστασή του τού προσδίδει πολύτιμες αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και αγγειοδιασταλτικές ιδιότητες.
Επιστημονικές έρευνες απέδειξαν τη δύναμη του βασιλικού πολτού στη θωράκιση του δέρματος έναντι της UV ακτινοβολίας σε επίπεδο προστασίας της ελαστικότητάς του και σε επίπεδο καταστολής της υπερμελάγχρωσης.
Α. Ο βασιλικός πολτός περιέχει πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια, ελεύθερα αμινοξέα, βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία καθώς και το 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ (10-HDA), το οποίο έχει αντικαρκινική και αντιβακτηριακή δράση και την ικανότητα να ενεργοποιεί την παραγωγή του κολλαγόνου. Μετά την ακτινοβόληση περιοχής που είχε ήδη εφαρμοστεί βασιλικός πολτός, παρατηρήθηκε ότι το ισχυρό συστατικό του, 10-HDA (0.211%), αύξησε το προκολλαγόνο I και την παραγωγή του αυξητικού παράγοντα TGF-β1. Αν και δεν έχει διευκρινιστεί ο συσχετισμός του βασιλικού πολτού με τη δράση της UV, παρόλα αυτά έχει επιβεβαιωθεί ότι αυξάνει την ελαστικότητα και τη σφριγηλότητα της επιδερμίδας μέσω της ενίσχυσης της κολλαγονογένεσης.
Β. Μια άλλη επιστημονική έρευνα, με πειράματα σε ποντίκια, ανέδειξε τη δράση του βασιλικού πολτού στην καταστολή της υπερμελάγχρωσης, λαμβάνοντας υπόψιν το συστατικό 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ ως αναστολέα της μελανινογένεσης. Έχει αναφερθεί ότι ο βασιλικός πολτός μειώνει τη σύνθεση της μελανίνης και αναστέλλει την έκφραση των σχετικών με τη μελανινογένεση πρωτεϊνών και γονιδίων. Στη συγκεκριμένη μελέτη εκτιμήθηκε η αντι-μελανινογενετική και αποχρωματιστική δράση του 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκού οξέος, συστατικό του βασιλικού πολτού που προέρχεται από το είδος της μέλισσας Apis mellifera. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το οξύ ανέστειλε την έκφραση της MITF πρωτεΐνης στα B16F1 κύτταρα και της τυροσινάσης σχετικής με την πρωτεΐνη TRP-1. Επιπλέον, η περιοχή στο δέρμα των ποντικιών που είχε εφαρμοστεί το οξύ παρουσίασε σημαντικό ποσοστό αποχρωματισμού. Συμπερασματικά, τα δεδομένα επικύρωσαν τη δράση του 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκού οξέος- συστατικό του βασιλικού πολτού και αναστολέα της μελανινογένεσης- ως προς την καταστολή της υπερμελάγχρωσης του δέρματος, γεγονός που ενθαρρύνει τη χρήση του σε κοσμητικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση της φωτογήρανσης, των εγκαυμάτων, της επιδερμικής χαλάρωσης και των μελαγχρωματικών βλαβών.
https://www.ekem.org.gr/wp-content/uploads/2020/05/MELIAMA-32o_WEB.pdf
Δήμητρα Τσαντίδου
Αισθητικός – Μέλος του Επιστημονικού Κέντρου Μελισσοθεραπείας