Της Δήμητρας Τσαντίδου- Αισθητική Μελισσοθεραπεία, Περιοδικό «Μελίαμα» τ.34, ‘Ανοιξη- Καλοκαίρι 2021, ΕΚΕΜ.
Τα προϊόντα της μέλισσας έχουν χρησιμοποιηθεί, απ’ την αρχαιότητα, τόσο για τον καλλωπισμό του δέρματος, όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Κάθε προϊόν έχει συγκεκριμένες ενεργές ουσίες, οι οποίες καθορίζουν τη χρήση του σε κάθε περίπτωση περιποίησης του δέρματος ή θεραπείας δερματικών διαταραχών. Το μέλι, η πρόπολη, η γύρη και το δηλητήριο αναδεικνύουν τη θεραπευτική τους δράση και μέσα από καλλυντικά σκευάσματα και διάφορα δερμο-προϊόντα.
Η ζωογόνος χημεία της μέλισσας
Η χημική σύσταση των προϊόντων της μέλισσας διαφοροποιείται και εξαρτάται απ’ τη βοτανική τους σύνθεση, τη γεωγραφική προέλευση, το χρόνο συλλογής και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Κάθε προϊόν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο βιολογικά ενεργών ουσιών, οι οποίες του προσδίδουν αντίστοιχες ιδιότητες.
Το μέλι αποτελείται από τουλάχιστον 180 συστατικά και θεωρείται ένα υπέρκορο διάλυμα σακχάρων κυρίως από γλυκόζη και φρουκτόζη. Περιέχει έναν αριθμό ενζύμων (ιμβερτάση, υπεροξειδάση, οξειδάση της γλυκόζης, καταλάση, λυσοζύμη), 18 ελεύθερα αμινοξέα, με την προλίνη να κυριαρχεί, τις βιταμίνες B2, B4, B5, B6, B11 και C και μεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, φώσφορο, μαγνήσιο, σελήνιο κ.α.).
Η κύρια ομάδα των αντιοξειδωτικών στο μέλι είναι τα φλαβονοειδή (πινοσεμπρίνη, χρυσίνη, κερσετίνη, ναρινγενίνη γκαλανγκίνη). Η ομάδα των φαινολικών οξέων περιλαμβάνει παράγωγα του υδροξυκιναμικού και υδροξυβενζοϊκού οξέος. Το μέλι περιέχει επίσης αιθέρια έλαια, των οποίων η σύνθεση περιλαμβάνει τα τερπένια, βισαβολόλη, θυμόλη και φαρνεσόλη. Τα οργανικά οξέα στο μέλι είναι το γλυκονικό, κιτρικό, λακτικό, μαλικό κ.α. Τα οξέα προκύπτουν από ενζυματικές μετατροπές στα σώματα των μελισσών κατά τη διαδικασία παραγωγής του μελιού. Άλλα συστατικά είναι το νερό και οι πρωτεΐνες. Το μέλι περιέχει επίσης ιχνοστοιχεία (κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο, κ.α.) σε υψηλή βιοδιαθεσιμότητα.
Η πρόπολη αποτελείται από φαινολικά οξέα (καφεϊκό, φερουλικό, π-κουμαρικό οξύ), βενζοϊκό οξύ, κιναμωνικό οξύ, φλαβονοειδή (χρυσίνη, απιγενίνη, κερσετίνη, πινοσεμπρίνη), τερπένια (βισαβολόλη) και αλκοόλες (μανιτόλη ινοσιτόλη). Περιέχει επίσης μεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, σίδηρο, σελήνιο), βιταμίνες (B1, B2, B6, C, E) και ένζυμα (γλυκολική φωσφατάση κ.α.).
Η γύρη περιέχει βιολογικά ενεργές ουσίες, όπως πρωτεΐνες, αμινοξέα (μεθειονίνη, λυσίνη, τρυπτοφάνη κ.α.), υδατάνθρακες, σάκχαρα, λιπαρά οξέα (γ-λινολεϊκό, αραχιδονικό οξύ), νουκλεϊκά οξέα και νουκλεοτίδια, βιταμίνες (B1, B2, B3, B5, B6, C, H, E) και μεταλλικά στοιχεία (κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, ψευδάργυρο, χαλκό και μαγγάνιο).
Ο βασιλικός πολτός περιλαμβάνει πεπτίδια (jelleines), πρωτεΐνες (royalisin), ένζυμα (αμυλάση, ιμβερτάση, λυσοζύμη), υδατάνθρακες και σάκχαρα (φρουκτόζη, γλυκόζη, ολιγοσακχαρίτες), λιπίδια (10-υδροξυ-2-δεκενοΪκό οξύ κ.α.), βιταμίνες (θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, πυριδοξίνη, βιοτίνη κ.α.), μεταλλικά στοιχεία και φαινολικές ενώσεις (φερουλικό οξύ, κερσετίνη, απιγενίνη κ.α). Επίσης, ίχνη καλίου, νατρίου, μαγνησίου, φωσφόρου, θείου, ασβεστίου, ψευδαργύρου, σιδήρου και χαλκού.
Το μελισσοκέρι αποτελείται απόυδρογονάνθρακες και ελεύθερες λιπαρές αλκοόλες (οκτακοσανόλη κ.α.) με αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση. Άλλα συστατικά είναι το β-καροτένιο, πτητικές και φαινολικές ενώσεις. Η χρυσίνη (φλαβονοειδές) παίζει τον κύριο ρόλο στην καταπολέμηση των φλεγμονών και των μικροβίων καθώς και στην ανάπλαση των ιστών. Οι στερόλες παρουσιάζουν αναπλαστική επίδραση, ενώ η αντισηπτική δράση προέρχεται από το 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ και το σκουαλένιο.
Το δηλητήριο της μέλισσας είναι μια υδατοδιαλυτή ουσία και αποτελείται από 63 συστατικά, κυρίως πεπτίδια (μελιττίνη, απαμίνη, προκαμίνη κ.α.). Ιδιαίτερα η μελιττίνη παίζει σημαντικό ρόλο στις αντιδράσεις του οργανισμού και του δέρματος που προέρχονται από το τσίμπημα. Επίσης, περιέχει τα ενεργά συστατικά ισταμίνη, επινεφρίνη, ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη και ένζυμα όπως η φωσφολιπάση Α2, υαλουρονιδάση κ.α. Το δηλητήριο, εκτός από πεπτίδια απαρτίζεται και από λιπίδια, υδατάνθρακες καιελεύθερα αμινοξέα (κυστεϊνη, μεθειονίνη).
Η δράση μέσα από καλλυντικές εφαρμογές
Το μέλι χρησιμοποιείται στην ιατρική εξαιτίας της αντιμικροβιακής του δράσης, η οποία προέρχεται από το υπεροξείδιο του υδρογόνου, την παρουσία φαινολικών οξέων και φλαβονοειδών. Η πινοσεμπρίνη και η λυσοζύμη έχουν αντιμυκητιακές ιδιότητες. Συμπεριλαμβάνεται σε θεραπείες για την πιτυρίαση, τη σμηγματόρροια, την πιτυρίδα, τη δερματοφύτωση, διάφορες δερματίτιδες, το έκζεμα και την ψωρίαση. Επίσης, περιέχει πολλά ένζυμα και αμινοξέα που το ανάγουν σε ισχυρό αντιβακτηριακό συστατικό στη θεραπεία της ακμής. Το μέλι παρουσιάζει μεγάλη συγκέντρωση σε υδατάνθρακες, οξέα φρούτων και ιχνοστοιχεία που προάγουν την ανάπλαση των ιστών και την ενεργοποίηση των ινοβλαστών για παραγωγή κολλαγόνου.
Χρησιμοποιείται και σε προϊόντα για τη θεραπεία ελκών, τραυμάτων και εγκαυμάτων. Το μέλι είναι φυσικό μαλακτικό και διατηρεί υγροσκοπικές ιδιότητες συγκρατώντας την υγρασία στο δέρμα, εξαιτίας της βιταμίνης Β5, του παντοθενικού οξέος και του ψευδαργύρου. Επιπλέον, ανακουφίζει από την ξηρότητα λόγω των λιπαρών οξέων και των μεταλλικών αλάτων και συμπεριλαμβάνεται σε προϊόντα για την περιποίηση των σκασμένων χειλιών και του δέρματος. Χρησιμοποιείται επίσης σε balms και προϊόντα μπάνιου για την τονωτική, χαλαρωτική και μαλακτική δράση που οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση απλών σακχάρων, αιθέριων ελαίων και άλλων βιοστοιχείων.
Χάρη στις αντισηπτικές της ιδιότητες, η πρόπολη χρησιμοποιείται στη θεραπεία μολύνσεων από σταφυλόκοκκο, στρεπτόκοκκο και μύκητες και για την αντιμετώπιση μυκητιάσεων του δέρματος λόγω της παρουσίας των φλαβονοειδών, των φαινολικών οξέων και των τερπενίων. Τα σαμπουάν με πρόπολη είναι μια εναλλακτική λύση στην αντιμετώπιση της πιτυρίδας λόγω των αντιμυκητιακών και αντισμηγματορροϊκών ιδιοτήτων της. Ενεργοποιώντας τη συσσώρευση των γλυκοζαμινογλυκανών, συμβάλλει στην επούλωση των τραυματισμένων και εγκαυματικών ιστών, καθώς και στην ανάπλαση του δέρματος.Η πρόπολη χρησιμοποιείται και στην παρασκευή προϊόντων για ακνεϊκά δέρματα λόγω της δράσης του αιθανολικού εκχυλίσματος.
Σε συγκέντρωση 5–20% αναπλάθει, αναγεννά και προστατεύει το δέρμα από εξωτερικούς παράγοντες. Προστατεύει επίσης από τη UV ακτινοβολία και ιδιαίτερα τη UVB, εξαιτίας της παρουσίας του καφεϊκού, του κουμαρικού και του φερουλικού οξέος. Χρησιμοποιείται σε θεραπευτικά- προστατευτικά προϊόντα χειλιών για τη θεραπεία της ξηρότητας και του επιχείλιου έρπη. Οι φλαβόνες και τα φλαβονοειδή έχουν υψηλά αντιϊική δράση ενάντια του επιχείλιου έρπη (HSV-1/ HSV-2). Ο ρόλος της πρόπολης στην αντιγήρανση είναι σημαντικός λόγω της παρουσίας των φαινολικών ενώσεων και των φλαβονοειδών, τα οποία εξουδετερώνουν τη δράση των ελευθέρων ριζών στο δέρμα.
Ο βασιλικός πολτός έχει αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη, αντιαλλεργική, αντιοξειδωτική, τονωτική, ενυδατική και αντιγηραντική δράση στο δέρμα. Δρα προστατευτικά στα αιμοφόρα αγγεία και αναστέλλει την παραγωγή των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών. Επίσης, αποτελεί συστατικό στα σκευάσματα για σμηγματορύθμιση, για δέρματα με σμηγματόρροια και με τάση για ακμή. Οι αναπλαστικές, θρεπτικές και θεραπευτικές δράσεις του χρησιμοποιούνται σε κρέμες, λοσιόν και balms. Το 10-υδροξυ-2δεκενοϊκό οξύ (10H2DA) ενεργοποιεί την κολλαγονογένεση απ’ τους ινοβλάστες με αποτέλεσμα να συντελεί στη σύσφιξη και ελαστικότητα του δέρματος.
Η ανοσορυθμιστική και αντιαλλεργική του δράση σχετίζονται με την παρουσία λιπαρών οξέων, τα οποία συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας, της υπερκεράτωσης και στις φλεγμονές του χορίου και της επιδερμίδας. Παράλληλα, επηρεάζει θετικά τη συγκράτηση της υγρασίας στην κεράτινη στιβάδα, ενώ ενισχύει τη θρέψη του δέρματος, συμβάλλοντας στη θεραπεία της ξηροδερμίας και ιδιαίτερα σε συνδυασμό με την πρόπολη . Επιπλέον δράσεις του είναι η μείωση του ερεθισμού και της ερυθρότητας, η ενδυνάμωση των εύθραυστων νυχιών και των αδύναμων μαλλιών και η γενικότερη αναζωογόνηση του δέρματος και των κεράτινων δομών.
Το μελισσοκέρι χρησιμοποιείται ως σταθεροποιητικός παράγοντας, στην παρασκευή κραγιον, προϊόντων στικ και κρεμών. Προστίθεται ως συστατικό σε κρέμες, balms, αλοιφές και λοσιον για την αντιμετώπιση διαφόρων δερματικών διαταραχών, όπως ατοπική δερματίτιδα, ψωρίαση κ.α Το σκουαλένιο, το 10-υδρόξυ-δεκενοϊκό οξύ και η χρυσίνη τού προσδίδουναντισηπτική δράση, προστατεύοντας από παθογόνους μικροοργανισμούς. Το κερί βελτιώνει την ελαστικότητα του δέρματος και ενισχύει τη δομή της κεράτινης στιβάδας. Έχει λιπαντική και μαλακτική δράση και αποτρέπει τη διαδερμική απώλεια της υγρασίας από το δέρμα.
Η γύρη αποτελεί ενεργό συστατικό στα καλλυντικά σκευάσματα, συνήθως σε ποσοστό 0.5–5%. Χρησιμοποιείται στην παραγωγή προϊόντων για την αντιμετώπιση ευρυαγγειών και της ροδόχρου ακμής λόγω των φλαβονοειδών. Σκευάσματα εμπλουτισμένα με γύρη βοηθούν τα ατοπικά και ευαίσθητα δέρματα. Το αιθανολικό εκχύλισμα έχει αντιμικροβιακή και αντιμυκητιακή δράση, ενώ η σμηγματορυθμιστική δράση της οφείλεται στην παρουσία ψευδαργύρου και μεθειονίνης. Συμπεριλαμβάνεται επίσης στην παραγωγή σαμπουάν και μαλακτικών για τα μαλλιά με την κυστεϊνη να ενθαρρύνει την τριχοφυΐα. Αναστέλλει και τη δράση των μυκητών στην πιτυρίδα, ανακουφίζοντας απ’ τη φαγούρα, ενώ οι ενυδατικές και μαλακτικές ιδιότητές της καταπραΰνουν το τριχωτό.
Το δηλητήριο της μέλισσας αποτελεί μια φυσική τοξίνη πλούσια σε πεπτίδια. Έχει αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακή, αντιμυκητιακή και αντιϊική δράση και θετική επίδραση στην αύξηση και τόνωση της αιματικής κυκλοφορίας, στην αύξηση του μεταβολισμού των κυττάρων και του κολλαγόνου. Η δράση του δηλητηρίου στα προϊόντα ομορφιάς είναι κυρίως αντιγηραντική και αντιρυτιδική, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο στη θεραπεία του δέρματος με φωτογήρανση, ακμή, ατοπική δερματίτιδα, ψωρίαση και αλωπεκία.
Δήμητρα Τσαντίδου
Αισθητικός – Μέλος του Επιστημονικού Κέντρου Μελισσοθεραπείας